Μπορούμε να μειώσουμε το δημόσιο χρέος μέσω πληθωρισμού;
08:05, 30 November 2021
Το δημόσιο χρέος είναι μεγάλη είδηση αυτή τη στιγμή. Οι νομοθέτες παλεύουν με το ανώτατο όριο του χρέους των ΗΠΑ και έχουν μόλις εβδομάδες για να συμφωνήσουν να αυξήσουν το συνολικό χρηματικό ποσό που η κυβέρνηση των ΗΠΑ είναι εξουσιοδοτημένη να δανειστεί. Εάν δεν το πράξουν, θα μπορούσε να προκύψει μια οικονομική κρίση, με την κυβέρνηση να μην μπορεί να χρηματοδοτήσει υποχρεώσεις, συμπεριλαμβανομένων των Κοινωνικών Ασφαλίσεων, της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και των τόκων του εθνικού χρέους.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το εθνικό χρέος ανέρχεται στο 98,8% του ΑΕΠ, και η κυβέρνηση μόλις ανακοίνωσε μια υπερβολική αύξηση του φόρου για τη στήριξη της χρηματοδότησης των κοινωνικών υπηρεσιών. Εν τω μεταξύ, το ιταλικό δημόσιο χρέος βρίσκεται στο 160% του ΑΕΠ. Η ΕΕ εξετάζει αν θα αλλάξει οριστικά τους δημοσιονομικούς κανόνες που στοχεύουν σε όριο εθνικού χρέους 60% του ΑΕΠ.
Από τότε που ξέσπασε η πανδημία, οι εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι οι κυβερνήσεις έχουν δανειστεί 18 τρισεκατομμύρια δολάρια, με πολλές χώρες να φτάνουν σε ποσοστό ρεκόρ χρέους προς το ΑΕΠ. Τι σημαίνουν όμως στην πράξη αυτά τα στοιχεία; Έχει σημασία η αύξηση του εθνικού χρέους; Και πώς μπορούν οι κυβερνήσεις να αρχίσουν να μειώνουν τα ελλείμματά τους;
Ο κίνδυνος των ελλειμμάτων
Το πρώτο σημείο που πρέπει να διευκρινιστεί είναι η διαφορά μεταξύ κρατικού χρέους και ελλείμματος. Το έλλειμμα είναι η διαφορά μεταξύ των κρατικών εσόδων και των δαπανών για ένα μόνο έτος. Το εθνικό χρέος είναι πολύ μεγαλύτερο ποσό. Αποτελείται από το συνολικό οφειλόμενο ποσό, συσσωρευμένο με την πάροδο των ετών και συχνά αναφέρεται ως αναλογία προς το ΑΕΠ.
Όταν ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ φτάσει σε υψηλά επίπεδα, οι επενδυτές αρχίζουν να αμφισβητούν την ικανότητα της κυβέρνησης να εξοφλήσει το χρέος και αρχίζουν να απαιτούν υψηλότερα επιτόκια. Μία από τις πιο επικίνδυνες συνέπειες του δημόσιου χρέους είναι μια κρίση χρέους όπως η κρίση χρέους της ελληνικής κυβέρνησης που ακολούθησε το οικονομικό κραχ του 2007-2008, όταν χρειάστηκε μια διάσωση από τρίτους για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι κυβερνήσεις αναγκάζονται ακόμη και να αθετήσουν τα χρέη τους. Αυτό έγινε αντιληπτό στην Αργεντινή τον Μάιο του 2020, όταν η κυβέρνηση απέτυχε να πληρώσει 500 εκατομμύρια δολάρια στους πιστωτές - εκείνη την εποχή, η ένατη αθέτηση της.
Μείωση του χρέους
Ένα υψηλό επίπεδο δημόσιου χρέους είναι ένα σημαντικό πρόβλημα και μια πολιτική καυτή πατάτα. Πώς μπορούν λοιπόν οι κυβερνήσεις να λύσουν τα προβλήματα του χρέους τους; Μια επιλογή είναι η ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης. Καθώς οι οικονομίες αναπτύσσονται, οι λόγοι χρέους προς ΑΕΠ μειώνονται, μειώνοντας τον κίνδυνο κρίσης χρέους ή χρεοκοπίας.
Χάρη στα συνδυαστικά αποτελέσματα, ακόμη και η μέτρια οικονομική ανάπτυξη μπορεί να κάνει τη διαφορά. Εάν ο πληθωρισμός και η ανάπτυξη είναι και τα δύο 1,5%, το ονομαστικό ΑΕΠ θα ήταν ένα τρίτο υψηλότερο μετά από μόλις μια δεκαετία.
Μια άλλη επιλογή είναι η λιτότητα, που σημαίνει περικοπή των κρατικών δαπανών ή αύξηση της φορολογίας για τον περιορισμό των ελλειμμάτων. Αυτό είναι πολιτικά αντιδημοφιλές στις καλύτερες εποχές και μπορεί να αποδειχθεί ανέφικτο στο μετα-πανδημικό τοπίο, με υψηλές πιέσεις στην υγειονομική περίθαλψη και λαϊκές απαιτήσεις για αύξηση των αμοιβών των βασικών εργαζομένων του δημόσιου τομέα. Η αύξηση των φόρων είναι μια άλλη προσέγγιση. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου μόλις εισήγαγε μια αύξηση στις εισφορές της Εθνικής Ασφαλιστικής, αν και αυτό αντιμετωπίστηκε από πολλές πλευρές με φωνές οργής.
Μπορούμε να μειώσουμε το δημόσιο χρέος μέσω πληθωρισμού;
Μια ακόμη επιλογή υπάρχει. Με την πρώτη ματιά, φαίνεται σχετικά ανώδυνο: μείωση του χρέους μέσω του πληθωρισμού. Τα υψηλά ποσοστά πληθωρισμού μειώνουν την πραγματική αξία του χρέους, επιτρέποντας στις κυβερνήσεις να εξοφλήσουν τα χρέη τους χρησιμοποιώντας χρήματα που έχουν μικρότερη αξία από ό,τι όταν τα δανείστηκαν αρχικά.
Αυτό χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία στο παρελθόν, ιδίως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου είδε το μεταπολεμικό χρέος της να μειώνεται σημαντικά - χρειάστηκε πολύ σταθερός υψηλός πληθωρισμός για να φτάσει εκεί. Στις δεκαετίες του 1940 και 1950 ο μέσος ρυθμός πληθωρισμού ήταν περίπου 4,5%.
Αυτός μειώθηκε ελαφρώς στο 3,5% κατά τη δεκαετία του 1960, αλλά εξακολουθεί να είναι πολύ πάνω από τα αποδεκτά επίπεδα - στόχους των μεγάλων οικονομιών σήμερα, συνήθως 2%. Στη συνέχεια, τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 σημειώθηκε τεράστιος πληθωρισμός, με ποσοστά κατά μέσο όρο στο 10% και στο υψηλό του 24% το 1971. Και καθώς οι πραγματικές αξίες έπεφταν, το εθνικό χρέος έπεσε κατακόρυφα από το μεταπολεμικό υψηλό του 250% του ΑΕΠ στο 50% το 1975.
Με τα ποσοστά πληθωρισμού στις ΗΠΑ να είναι 5,4% και η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ να σχεδιάζει να αρχίσει να μειώνει το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE), θα μπορούσαμε να εξετάσουμε μια άλλη εποχή μείωσης του δημοσίου χρέους μέσω πληθωρισμού;
Κόστος πληθωρισμού
Η σύντομη απάντηση είναι μάλλον όχι. Το πρώτο μεγάλο πρόβλημα είναι ότι ο υψηλότερος πληθωρισμός σημαίνει ότι οι επενδυτές συνήθως απαιτούν υψηλότερα επιτόκια, αυξάνοντας το κόστος εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους.
Η ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας και οι στόχοι για τον πληθωρισμό περιέπλεξαν επίσης αυτή τη στρατηγική. Οι ΗΠΑ, η ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο διατηρούν στόχους πληθωρισμού 2%. Αυτό σημαίνει ότι ο δραπέτης πληθωρισμός 20% της δεκαετίας του 1970 που διέβρωσε τα μεταπολεμικά χρέη θα πρέπει να ανήκει στο παρελθόν. Αξίζει επίσης να θυμόμαστε ότι ενώ ο πληθωρισμός θα μειώσει την πραγματική αξία του χρέους, αυξάνει επίσης το ονομαστικό κόστος που αντιμετωπίζουν οι κυβερνήσεις – με υψηλότερο πληθωρισμό έρχονται και υψηλότερες μισθολογικές απαιτήσεις.
Ο στρατός των ΗΠΑ και η Εθνική Υπηρεσία Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου (NHS) αποτελούν δύο από τους πέντε μεγαλύτερους εργοδότες στον κόσμο, πράγμα που σημαίνει ότι οι αυξήσεις των μισθών μπορούν να οδηγήσουν σε υψηλότερες δαπάνες και ακόμη και σε αυξανόμενο έλλειμμα. Επιπλέον, πολλές κυβερνήσεις εκτίθενται σε χρέος που συνδέεται με τον πληθωρισμό. Αυτά τα ομόλογα που συνδέονται με τον πληθωρισμό αυξάνονται σε αξία κατά τη διάρκεια πληθωριστικών περιόδων. Εκδίδονται ως Index-Linked Gilts στο Ηνωμένο Βασίλειο, Treasury Inflation-Protected Securities (TIPS) στις ΗΠΑ, Ομόλογα με Δείκτη Πληθωρισμού στην Ινδία και Ομόλογα Πραγματικής Επιστροφής στον Καναδά.
Περίπου το ένα τέταρτο του δημόσιου δανεισμού του Ηνωμένου Βασιλείου είναι χρέος που συνδέεται με τον πληθωρισμό, πράγμα που σημαίνει ότι η αύξηση των ποσοστών πληθωρισμού οδηγεί στην πραγματικότητα σε υψηλότερο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους για ένα σημαντικό μέρος του χρέους.
Μακροπρόθεσμη προοπτική
Πού μας αφήνουν λοιπόν όλα αυτά; Η πανδημία προκάλεσε ένα άνευ προηγουμένου δημοσιονομικό ερέθισμα στις αναπτυσσόμενες χώρες και καθώς η σκόνη παραμένει, οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν το ερώτημα πώς να αντιμετωπίσουν ένα μεγαλύτερο χρέος.
Καθώς η μείωση του δημόσιου χρέους μέσω πληθωρισμού δεν αποτελεί πλέον αξιόπιστη επιλογή, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αναζητήσουν εναλλακτικές στρατηγικές - και οι αυξήσεις φόρων φαίνονται οι πιο πιθανές. Οι Δημοκρατικοί της Βουλής των Ηνωμένων Πολιτειών κυκλοφόρησαν πρόσφατα σχέδια για έναν επιπλέον φόρο στα υψηλά εισοδήματα και υψηλότερους ανώτατους συντελεστές φόρου κεφαλαιακών κερδών.
Πρακτικά, αυτές οι μεταρρυθμίσεις είναι απίθανο να περάσουν, αν και η πρόσφατη αύξηση των φόρων στο Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να είναι σημάδι ότι τα πράγματα θα έρθουν από αλλού. Και αν η μείωση του δημοσίου χρέους μέσω του πληθωρισμού μοιάζει με μη εφαρμόσιμη στρατηγική, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα παρακολουθούν προσεκτικά τα υψηλά ποσοστά πληθωρισμού. Μια περίοδος υψηλότερων φόρων και υψηλότερων επιτοκίων μπορεί κάλλιστα να το υποδείξει.
Συχνές Ερωτήσεις
Πώς ο πληθωρισμός συμβάλλει στη μείωση του χρέους;
Ο πληθωρισμός σημαίνει γενική αύξηση της τιμής των αγαθών και των υπηρεσιών - και συνήθως αυξανόμενα εισοδήματα, επίσης. Σε μια περίοδο υψηλού πληθωρισμού, οι δανειολήπτες εξακολουθούν να χρωστούν το ίδιο χρηματικό ποσό στα χαρτιά, αλλά έχουν υψηλότερο ονομαστικό εισόδημα για να πληρώσουν το χρέος. Παρόλο που το ονομαστικό επίπεδο χρέους φαίνεται το ίδιο, η πραγματική του αξία έχει μειωθεί.
Πώς λειτουργεί η μείωση χρέους μέσω πληθωρισμού;
Όπως και άλλοι δανειολήπτες, οι κυβερνήσεις έχουν χρέη. Όταν ο πληθωρισμός είναι υψηλός, τα χρήματα γίνονται λιγότερο πολύτιμα - ένα χαρτονόμισμα 50 λιρών αγοράζει λιγότερο σήμερα από ό,τι πριν από ένα χρόνο. Η επίδραση του πληθωρισμού στο χρέος σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις είναι, θεωρητικά, σε θέση να αποπληρώσουν χρέη χρησιμοποιώντας χρήματα που έχουν μικρότερη αξία από ό,τι όταν τα δανείστηκαν αρχικά.
Πώς θα επιλυθεί ένα πρόβλημα κυβερνητικού χρέους
Ένας από τους καλύτερους τρόπους διαχείρισης ενός υψηλού χρέους είναι η ενθάρρυνση της οικονομικής ανάπτυξης. Το δημόσιο χρέος μετριέται συχνά ως λόγος χρέους προς ΑΕΠ. Η υψηλότερη ανάπτυξη αυξάνει το ονομαστικό ΑΕΠ, μειώνοντας την αναλογία χρέους προς ΑΕΠ με την πάροδο του χρόνου.
Αλλά αυτή η προσέγγιση απαιτεί χρόνο και η ενθάρρυνση της οικονομικής ανάπτυξης είναι πιο εύκολο να ειπωθεί παρά να γίνει. Μια άλλη επιλογή είναι η λιτότητα – περικοπή των κρατικών δαπανών ή αύξηση της φορολογίας για τον περιορισμό των ελλειμμάτων. Υπάρχει όμως διάθεση για κάτι τέτοιο, δεδομένης της μεταπανδημικής καταπόνησης; Οι υπόλοιπες δύο επιλογές είναι ζοφερές: μείωση χρέους μέσω πληθωρισμού ή χρεοκοπία.